بسیاری از افراد تصور می کنند شهر تهران به عنوان پایتخت ایران صرفا دارای امکانات رفاهی مدرن است و خبری از جاذبه های گردشگری و تاریخی در این شهر نیست! این یک تصور اشتباه است که نیاز به اصلاح داشته و هم اکنون بسیاری از وب سایت های گردشگری سعی می کنند جاذبه های توریستی پایتخت ایران را معرفی کنند.
خانه ها و عمارت های قدیمی در زمره مهم ترین جاذبه های گردشگری قرار دارند. این خانه ها می توانند انسان را به گذشته های دور و نزدیک برده و نمایی خیالی از زندگی انسان ها در دوره های قبل را به افراد القا کنند.
این امر یکی از مهم ترین اهداف حفظ آثار باستانی و تاریخی در دوره های مختلف است. خانه سلطان بیگم که با عنوان های متفاوتی همچون موزه بازار، عمارت سلطان بیگم و مواردی از این قبیل شناخته می شود، یکی از برترین جاذبه های گردشگری در شهر تهران قلمداد می شود.
این مقاله با هدف معرفی این عمارت زیبا که امروزه در قالب یک موزه و کتابخانه فعالیت می کند تنظیم شده است. پیشنهاد می کنیم اگر قصد مسافرت به شهر تهران را دارید، از این مجموعه فرهنگی تاریخی دیدن نموده و پیش از آغاز مسافرت خود از مطالعه این مقاله بهره مند شوید.
تاریخچه خانه سلطان بیگم
خانه یا عمارت سلطان بیگم، ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد. تاریخ بنای این عمارت به دوران قاجار در ایران باز می گردد. خانم سلطان بیگم شجاعی که یکی از نزدیکان ناصرالدین شاه قاجار بوده است، در سال ۱۳۱۲ این عمارت را به یکی از فرزندان خود با نام تقی شجاعی واگذار می کند.
ایشان خانه را در سال ۱۳۲۶ به فردی دیگر از خانواده نیرنما می فروشند و پس از آن، عمارت سلطان بیگم تحت اختیار خانواده نیرنما قرار می گیرد.
خانواده نیزنما در سالیان بعد تغییراتی در عمارت ایجاد می کنند، اما قسمت های اصلی که جزء ویژگی های اصلی بنا محسوب می شوند بدون تغییر باقی می مانند و با توجه به ویژگی های تاریخی، متعلق به همان طرح اولیه ساخت بنا هستند.
این عمارت که امروزه به عنوان خانه فرهنگ بازار تهران شناخته می شود، مساحتی حدود ۸۰۰ متر مربع داشته و هم اکنون نیز تحت نظر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران فعالیت می کند.
در ذکر اهمیت و ارزش این بنا، IFLA یعنی فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری گفته است که موزه کتاب سلطان بیگم در فهرست ۱۰۰۱ کتابخانه موجود در جهان قرار دارد که همه افراد باید پیش از مرگ حداقل یکبار از آن بازدید کنند.
معماری خانه سلطان بیگم
از لحاظ معماری بنای این ساختمان به صورت پلانی شکل است بدین صورت که اضلاع عمارت در اطراف یک حیاط مرکزی قرار گرفته اند و ورودی آن در یک سمت از حیاط قرار دارد.
این حیاط کمی پایین تر از سطح کوچه است و به همین دیلی گودالی شکل به نظر می رسد و برای دسترسی به آن باید از ۱۳ پله پایین رفته و به درب ورودی برسید.
در مقابل پله ها و در بخش مرکزی حیاط نیز یک حوض کوچک وجود دارد که نشانه ای بارز از ساخت عمارت های دوره قاجار است.
ساختمان پلانی شکل با پنجره های چوبی و دیوارهای آجری چشم هر بیننده ای را در بدو ورود به حیاط عمارت به خود خیره می کند.
تالار آینه ناب ترین بخش عمارت است
بادگیرها که نقش سیستم های سرمایشی را اجرا می کردند در اطراف تالار آینه احداث شده اند. این بخش از عمارت سلطان بیگم مهم ترین جاذبه تاریخی است که به هیچ وجه دستخوش تغییر واقع نشده و با همان طراحی اولیه ای که در دوره سلطان بیگم احداث گردید پابرجا مانده است.
تالار آینه دارای آینه کاری های زیبایی است که در اشکال مختلف مقرنس و قطار بندی به همراه نقاشی های مختلف، در جای جای این اتاق نقش بسته اند و مناظر طبیعی را بر روی گچ و آینه ارائه می کنند. این تالار جلوه باشکوهی دارد و مانند آن را به ندرت در برخی از آثار تاریخی مشاهده می کنیم.
پوشش سقف تالار آیینه به شکل قاب بندی های چوبی است که بر روی آن نقاشی هایی با ظرافت های بسیار زیاد وجود دارد. درهای چوبی این اتاق نیز دارای طرح سبزه زارها و مناظر طبیعی بوده و نشان دهنده هنر و سلیقه معماری در دوران قاجار است.
علت انتخاب خانه سلطان بیگم به عنوان بازار موزه تهران
در اطراف این عمارت ساختمان های بسیار زیادی از عصر قاجار پا بر جا مانده استT اما به راستی چرا شهرداری تهران این عمارت را به عنوان خانه فرهنگ انتخاب نمود؟ علت آن باز می گردد به حساسیت بسیار زیاد سازنده این ملک در تعیین طراحی ها و نگهداری وسواس گونه آقای نیرنما از بنایی که در سال ۱۳۲۶ خریداری کرده بود.
اغلب ساختمان های عهد قاجار هم اکنون یا فرو ریخته اند و یا اینکه جز خرابه ای از آن ها باقی نمانده است. فرزندان آقای نیرنما بیان می کنند پدر ایشان به علت علاقه بسیار زیادی که به این عمارت داشته است، درب های هر دو طرف این بخش از ساختمان را قفل کرده و به هیچ کس حق ورود به بخش های اصلی همچون تالار آیینه را نداده است. تمامی این حساسیت ها باعث شده است که بنای ساختمان و تمامی ظرافت های آن به بهترین شکل ممکن باقی بمانند.
عمارت خانم سلطان بیگم شجاعی تا سال ۱۳۷۶ در اختیار خانواده نیرنما قرار داشت، اما بعد از آن توسط شهرداری تهران خریداری گردید و پس از بازسازی، به عنوان خانه محله، خانه کار آفرینی و سپس به عنوان خانه موزه از آن بهره برداری شده است.
سکونت گاه استیجاری خانواده شهرام ناظری
یکی از جالب ترین نکاتی که در خصوص عمارت سلطان بیگم بیان می شود، این است که خانواده شهرام ناظری در زمانی که ایشان در سنین ۱۸ تا ۲۰ سالگی قرار داشتند به مدت دو سال در این عمارت مستاجر بوده اند. استاد شهرام ناظری یکی از برترین سازهای خود را نیز از صاحب این عمارت یعنی آقای نیرنما دریافت کرده اند.
دسترسی به خانه موزه بازار یا عمارت سلطان بیگم تهران
بازدید از این مجموعه تاریخی – فرهنگی کاملا رایگان است. روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۷ بعد از ظهر و پنجشنبه ها از ساعت ۹ تا ۱۳ امکان بازدید از این عمارت وجود دارد.
اگر تمایل دارید پیاده به سمت این مجموعه بروید ایستگاه متروی امام خمینی بهترین مسیر دسترسی خواهد بود که با ۱۰ دقیقه پیاده روی به سمت خیابان امیرکبیر، به این مجموعه زیبا خواهید رسید.
آدرس خانه موزه بازار یا عمارت سلطان بیگم تهران: تهران – میدان امام خمینی – ابتدای خیابان امیرکبیر- خیابان ناظم الاطباء جنوبی – کوچه دشتی – کوچه کمالی – خانه موزه بازار
